Prof. Dr. Filiz BAL

İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi

Farmakoloji Bilim Dalı

Antimikrobiyal ilaçlar pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de en çok tükettiğimiz ilaç grupları arasında ilk sırada yer almaktadır. Tüketimin küçük bir bölümünü yansıtmasına karşın diş hekimliğinde antibiyotikler en fazla reçete edilen ilaçlar olarak dikkat çekmektedir.

Diş hekimliğini ilgilendiren infeksiyonların çoğu için rutin antibiyotik kullanımının hiçbir yarar sağlamadığını gösteren çalışmalarla da sürekli vurgulanmasına karşın antibiyotik tüketimi giderek artmaktadır. Hekimlerin genellikle risk almadan, garantili ve etkin çözüm anlayışıyla tedavide önceliği antibiyotiklere yönlendirmeleri bu artışın en önemli nedenidir.

Tek başına ağrı ya da lokal şişme ile seyreden odontojenik infeksiyonlarda antibiyotiklerin gerekli olmadığı, lokalize infeksiyonların çoğunun diş çekimi, kök kanal tedavisi ve drenajla başarılı şekilde tedavi edilebileceği bilinmektedir. İnfeksiyonun sistemik yayılma olasılığını düşündüren ateş, halsizlik, lenfadenopati, trismus gibi klinik belirtilerin olması durumunda ya da yaygın ve iyileşmeyen infeksiyonlarda tedaviye yardımcı olarak antibiyotiklerin kullanılması önerilmektedir. Ayrıca, vücut savunma mekanizmaları çeşitli nedenlerle yetersiz olan hastalarda (organ transplantasyonu, zayıf kontrollü diyabet vb.) dental tedaviyle birlikte antibiyotik kullanımı uygun görülmektedir.

Diş  hekimlerinin antibiyotik uygulamalarını belirlemek amacıyla yapılan çalışmalarda ise ne yazık ki trismusun olmadığı lokalize şişliklerde, akut pulpitiste, kronik marjinal gingivitiste bile antibiyotiklerin tercih edildiği görülmektedir.

Gereksiz antibiyotik kullanılmasıyla artan tüketimin ekonomik boyutu elbette önemlidir. Ancak daha önemlisi, bir sağlık sorunu olarak dünyanın karşısına çıkan bakteriyel direnç gelişimindeki artıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda oral infeksiyon etkeni bazı mikroorganizma türlerinde (prevotella vb.) antibiyotiklere direnç gelişme oranında artışa dikkat çekilmektedir. Bakteriyel direnç nedenleri arasında gereksiz kullanımla birlikte endikasyona uygun antibiyotiğin seçilmemesi ya da yanlış doz ve sürelerde uygulanması da yer almaktadır. Diş hekiminin bakteriyel direnç gelişimindeki artışa katkıda bulunmamak için akılcı ve bilinçli antibiyotik kullanımına özen göstermesi önemlidir.

Antibiyotik kullanma kararı alındığında infeksiyon etkeni mikroorganizmanın saptanması, infeksiyonun ciddiyeti, hastanın genel sağlık durumu gibi faktörler birlikte değerlendirilmelidir (Tablo 1). Uygun antibiyotiğin seçiminde ilk adım etken mikroorganizmanın saptanmasıdır. Mikrobiyolojik tanı yöntemlerinin diş hekimliğinde pek fazla kullanılmadığı görülmektedir. Ağız boşluğunun florası normalde patojen olmayan pek çok mikroorganizma türü içerir. Odontojenik infeksiyonlar genellikle polimikrobiyaldir. Çoğunlukla gram-pozitif aerop, fakültatif ve zorunlu anaeropların birarada olduğu infeksiyonlardır. Karakteristik klinik özelliklere sahip olan bu infeksiyonların tanısında anamnez ve klinik muayeneden yararlanılır. Antimikrobiyal ilacın seçimi çoğunlukla ampiriktir, infeksiyon etkeni mikroorganizma hakkındaki bilgilere dayanır. Etkili ve gerçekçi tedavi için mikroorganizmanın duyarlı olduğu en spesifik ve dar spektrumlu antibiyotik seçilmelidir. Dar spektrumlu antibiyotikler normal mikroflorada daha az değişikliğe neden oldukları için süperinfeksiyon gelişme oranının düşük olması da önemli bir avantajlarıdır.

Aslında mikrobiyolojik yöntemlerin kullanımının artırılmasıyla yanlış antibiyotik uygulanmasının önlenmesinde büyük katkı sağlanabilir. Ancak infeksiyona hemen müdahale edilmesi gerektiği için etkenin saptanma süreci sorun olabilmektedir.

Tedavide başarıyı etkileyen bir diğer faktör kullanılacak antibiyotiğin seçimi ve uygulamasıdır.